امروز روز اولی است که برای کودکتان یک مداد خوشگل، یک کیف متفاوت، یک جعبه مداد رنگی یا هر چیز دیگری خریده‌اید. با کلی زحمت و تلاش، این وسیله را برای کودک خریده‌اید و شب که به خانه برگشته، دیگر آن وسیله همراهش نیست! چه حالی به شما دست می‌دهد؟ تصور می‌کنید در تربیت کودکتان دچار اشتباه شده‌اید؟ هنوز لیاقت داشتن یک مداد ساده را هم نداشت؟ چه برخوردی می‌توان با او داشت؟ قبل از این که همه این سوال‌ها را از خودتان بپرسید، یک سوال مهم تر هست که باید به آن جواب بدهید:«چه قدر به او در مورد حفظ وسایل شخصی آموزش داده‌اید؟» همین سوال، می‌تواند پیش نیاز این باشد که از این به بعد با یک چنین اتفاق دلخراشی روبرو نشوید. می‌دانید که کودکتان از روی عمد وسیله‌اش را از دست نداده یا خراب نکرده. بلکه ممکن است گول خورده باشد، به او حسادت شده باشد، یا هر دلیل دیگری. اما از قبل می‌توانستید به او در مورد این مشکلات توضیح بدهید.
اولین نکته‌ای که شاید برایتان جالب باشد این است که کودک یاد نگرفته از وسایل شخصی خودش محافظت کند! برایش دور از انتظار بوده که از دست دادن یک مداد یا خودکار یا دفتر نقاشی، می‌تواند این قدر مهم باشد! از دیدگاه کودک، این دفتر نقاشی را باز هم می‌تواند با چند بار پا کوبیدن و گریه کردن، به دست بیاورد. پس خیلی برایش خیلی مهم نیست که آن را از دست داده. این مشکل زمانی پیش می‌آید که قبلاً مسئولیت نگهداری وسیله‌ای را در خانه به عهده‌اش نگذاشته‌اید.
حتماً نباید کودک را در موقعیت از دست دادن قرار بدهیم، تا بعداً تنبیهش کنیم. می‌توانیم به او یاد بدهیم که برای مدتی از یک وسیله مراقبت کند. مثلاً از ژله‌ها مراقبت کند تا مهمان‌ها برسند. یا این که خودش حواسش باشد وقتی که لباس‌ها خشک شد، آنها را جمع کند. این خواسته‌های به ظاهر ساده، باعث می‌شود که کم کم در خودش انضباط و نگهداری از وسایل شخصی را رشد بدهد. اگر کودک با این الگوی رفتاری به مدرسه برسد، کمتر دچار مشکل از دست دادن وسایل می‌شود.
گم شدن یکی از مهم ترین دلایلی است که یک وسیله را از دست می‌دهد. وقتی کودک یاد نگرفته باشد هر چیزی را بعد از استفاده، سر جایش بگذارد، توی مدرسه هم این اتفاق برایش می‌افتد. اول به این دلیل که شاید وسیله را سرجایش نگذاشته‌است. و قبل از این که سر جایش بگذارد، کسی وسیله‌اش را برداشته باشد. یا به کسی قرض داده باشد. پس وقتی می‌خواهد کیفش را جمع کند، متوجه نمی‌شود که چه تعداد وسیله را جا گذاشته‌است.
با این کار، یاد می‌گیرد که خودش وسایلش را گم نکند. مثلاً زیر میز یا لای دفتر کتاب‌ها جا نگذارد. دوم این که، وقتی وسیله‌اش را به هر دلیلی، به کودک دیگری داد، آن را پس بگیرد و سر جایش بگذارد.
اگر شما هم جزو پدر و مادرهایی هستید که مدام تکرار می‌کنید:«من که بهت گفته بودم!»، احتمالاً یادتان رفته که کودکان خیلی حرف گوش کن نیستند. یادگیری کودک از روی رفتارها و روش‌های تربیتی سابق است. شما نمی‌توانید از کودکتان بخواهید وسیله‌اش را به کسی قرض ندهد، در حالی که این کار یک اتفاق عادی در مدرسه است. اما وقتی خودانضباطی را یاد گرفت، می‌تواند وسیله‌اش را پس بگیرد.
نمی توانید انتظار داشته باشید که کودک، یک شبه همه چیز را یاد بگیرد. حتی برای یک بزرگسال هم تغییر عادت کار ساده‌ای نیست. کودکان کلافگی و خستگی شما را می‌بینند. اما اگر به طور مستمر کاری را از آنها بخواهید و برایش پاداش در نظر بگیرید، خیلی زود با شما همراه می‌شود. باصبر و حوصله، جای تک تک وسایل را به او نشان بدهید، از او بخواهید که همه اسباب بازی‌هایش را سر جایش بگذارد. به او در این کار کمک کنید و مطمئن شوید که هر وسیله‌ای سر جای خودش قرار گرفته‌است.
شاید ساده به نظر برسد. اما بعضی وقت‌ها کودک اصرار می‌کند که وسیله‌ای را در جای اشتباه قرار بدهد. بدون این که در نظر بگیرد، این وسیله از جایش بزرگتر است.تا حالا تلاش کودکتان را برای جا دادن یک اسباب بازی درون یک کارتن کوچکتر دیده‌اید؟ این هم از همان جنس کارها است. کودک یادش هست که شما وسیله را توی کارتن جا می‌دادید، اما یادش نیست این کدام کارتن بوده. می‌توانید با عکس گرفتن از وسایل مرتب شده، جای تک تک وسایل را به کودک یاد بدهید. پازل حل کردن، در رشد حافظه تصویری، قدرت بی نظیری دارد.
خلاصه کلام این که، هر رفتار کودک را می‌توان آرام آرام رشد داد. فریاد کشیدن سر کودک، به این راحتی‌ها دردی را دوا نمی‌کند. از دست دادن وسیله‌ای که به زحمت برایش خریدید دردناک است. اما به این فکر کرده‌اید که بالاخره یک روز، این مسیر برعکس می‌شود؟
برای یک پدر و مادر، وظیفه شناسی کودک اهمیت زیادی دارد. اولین روزهایی که کودک یاد می‌گیرد خودش وظایفش را انجام بدهد، روز موفقیتشان است. پدر و مادر دیگر نیاز به تنبیه یا تشویق ندارند. و حتی گاهی وقت‌ها این کودک است که به پدر و مادر، نکته‌هایی را گوشزد کند. اتفاق خیلی دلچسب و پسندیده‌ای است. اما رسیدن به این مرحله، ساده نیست. طی کردن این مراحل، نیاز دارد که خود پدر و مادر، انسان‌های منضبط و وظیفه شناسی باشند. این ویژگی باید در پدر و مادر رشد کرده باشد تا بتوانند در کودک خودشان هم رشد بدهند. اما برای این که بحث را کمی جذاب تر کنیم، می‌خواهیم چند تا از ویژگی‌های کودک وظیفه شناس را با هم دنبال کنیم. بعد از آن مراحل رسیدن به یک کودک وظیفه شناس را دنبال می‌کنیم. در این مقاله، خواهیم دید که کودکی که خودش وظایفش را انجام می‌دهد. و چه قدر به پدر و مادر کمک خواهد کرد. و چه آینده درخشانی در انتظارش خواهد بود.
سختی کشیدن و منضبط بودن، باعث می‌شود که احساسات دیگران را هم درک کند. به این درک می‌رسد که انجام دادن همه کارها، ساده نیست. خودش را در جایگاه دیگران قرار می‌دهد و حس آنها را درک می‌کند. او با این ویژگی، یاد می‌گیرد که خودخواسته خیلی از مسئولیت‌ها را قبول کند. به دیگران بدون چشمداشت کمک کند. برای کمک به دیگران پیشقدم بشود. او به نوعی مراقب همه هست. زیرا یاد گرفته که چه طور از خودش و دیگران مراقبت کند.
او نسبت به خودش احساس خوبی دارد. و سعی می‌کند احساس خوبش را با دیگران هم به اشتراک بگذارد. از آن جا که این احساس درونی است، کسی نمی‌تواند آن را خراب کند. حس قدرتمند مثبتی به خودش دارد که هر چیزی خرابش نمی‌کند.
خودش برای قبول کردن مسئولیت پیشقدم می‌شود. لازم نیست به او اصرار کنیم که کاری را انجام بدهد. کودک وظیفه شناس از این که کاری را انجام بدهد، خوشحال است. او به همه کودکان همسایه، دوستان و هم‌کلاسی‌ها کمک می‌کند.
نیازی نیست دنبالش کنیم تا اشتباهش را به ما بگوید. از آن جا که اجازه اشتباه کردن دارد، آن را پنهان نمی‌کند. پدر و مادر با برخورد مناسبی که قبلاً با او داشته‌اند، به او در این کار کمک کرده‌اند. بنابراین اگر اشتباهی هم کرده باشد، خودش هم با مسئولیت پذیری حل می‌کند. اشتباه کردن برای او، یک امر عادی و بخشی از واقعیت است.
وظیفه شناسی کودک ترکیبی از عشق، نظم و انضباط و تعامل است. نمی‌توان انتظار داشت که برای هر اشتباهی کودک را تنبیه کنیم، به او عشق ندهیم و او تبدیل به یک انسان وظیفه شناس بشود. همان طور که به خودمان اجازه اشتباه کردن می‌دهیم، کودک هم می‌تواند از این مجوز برخوردار باشد. تربیت کودک وظیفه شناس کار ساده ای نیست. و اولین شرط این است که خود پدر و مادر دارای این خصلت باشند.
اگر پدر و مادر، کودکشان را دوست داشته باشند. مسلماً با او مهربان تر و مثبت تر برخورد می‌کنند. اشتباه کردن بخشی از زندگی است. پدر و مادر فهمیده، حتی موقع اشتباه کردن، همه تقصیر را گردن کودک نمی‌اندازند. تلاش می‌کنند خودشان را هم در این اشتباه سهیم بدانند. و همراه کودک برای جبران اشتباه تلاش می‌کنند.
این محتوا ادامه دارد…
شاید در نظر بسیاری از والدین بزرگ ترین دغدغه و حتی مهم ترین درخواست از فرزند، درس خواندن باشد، اگرچه اهمیت این موضوع یعنی موفقیت در تحصیل بر کسی پوشیده نیست اما باید بپذیریم که درس خواندن همه زندگی فرزندان نیست و آن ها باید بتوانند در هر دوره ای از زندگی و در مواجهه با هر موقعیت و بحرانی گلیم خود را از آب بکشند، اما برای این که فرزندانمان بتوانند به خوبی از پس مسئولیت های خود در زندگی برآیند باید از دوران کودکی حس مسئولیت پذیری را در آنان تقویت کرد.
واگذار کردن برخی از امور شخصی و حتی کارهای خانه به آنها با توجه به میزان توانمندی هایشان از جمله روش های موثر در آموزش و تقویت حس مسئولیت پذیری در کودکان است. در این صورت است که کودکان حس مشارکت و همکاری را تجربه می کنند و از این که می توانند مهارت هایشان را برای کمک به شما به کار گیرند، به خود می بالند و احساس مهم بودن می کنند، اما دادن وظایف کوچک به کودکان فوت و فن های ظریفی دارد
به طور کلی مسئولیت پذیری یعنی قابلیت پذیرش و به عهده گرفتن کاری که از کسی خواسته شده است،البته مسئولیت با وظیفه تفاوت دارد، وظیفه کاری است که یک نفر به دیگری محول می کند و باید حتما انجام بگیرد. اما وقتی از کسی خواسته می شود مسئولیتی را بپذیرد، باید برای او کاملا مشخص شود موضوع درخواست چیست و در برابر به عهده گرفتن آن، چه چیزی به دست می آورد. مسئولیت پذیری ویژگی هایی دارد که در ادامه به آن ها می پردازیم.
* نکته بسیار مهم درباره مسئولیت این است که اجباری برای پذیرش درخواست وجود نداشته و در واقع مسئولیت، انتخابی آگاهانه است، درست مثل قراردادی نانوشته که همه اجزای آن برای طرفین مشخص است.
* پذیرفتن مسئولیت همچنین نباید با احساس گناه یا بدهکاری یا اعمال زور و مبارزه همراه باشد، بلکه باید بدون فشار مالی یا عاطفی مطرح شود. اگر فردی احساس کند با زور او را مجبور به انجام کاری کرده اند، ممکن است خود او هم چنین روشی را در پیش بگیرد، یعنی علاوه بر نپذیرفتن آن مسئولیت، سعی کند از طریق زورگویی یا لجبازی به خواسته های خود برسد.
به طور کلی می توان دو نوع مسئولیت پذیری را مشخص کرد: مسئولیت پذیری شخصی و مسئولیت پذیری اجتماعی. مسئولیت پذیری شخصی و خانوادگی، وظایف شخصی اولیه ای هستند که بیشتر کودکان خودشان در سنین پایین انجام می دهند، مثل مسواک زدن، شستن دست ها و لباس پوشیدن.
برخی والدین انجام این وظایف را کافی می دانند، اما باید به کودکان وظایفی درباره کارهای خانه نیز محول کرد تا علاوه بر مسئولیت پذیری شخصی و خانوادگی، مسئولیت پذیری اجتماعی را نیز بیاموزند و در مقابل دیگران احساس مسئولیت داشته باشند.
برای آموزش مسئولیت پذیری، هیچ گاه زود نیست. همان طور که گفته شد یکی از روش های موثر آموزش مسئولیت پذیری کودکان، واگذار کردن کارهای روزمره به آن هاست. کودکان دو، سه و چهار ساله عاشق کمک کردن هستند! پس از این ویژگی آن ها استفاده کنید و آن ها را دست کم نگیرید. البته در این زمینه، مرحله رشدی کودک و کارهایی را که می تواند انجام دهد در نظر داشته باشید. به عنوان مثال کودکان در سن دو سالگی قادرند لباس های کثیف را در سبد رختشویی بریزند، اسباب بازی ها را پس از بازی جمع آوری و هنگام شست و شوی لباس ها به کمک شما لباس های تیره را از لباس های روشن جدا کنند. در سن سه سالگی نیز قادرند جوراب های شسته شده را با کمک رنگ و شکل شان جفت کنند، به یک گیاه آب دهند، چیزی را که زمین می ریزد پاک کنند و ظرف خود را از روی میز جمع کنند. در سن چهار سالگی نیز باید قادر باشند ظرف ها، قاشق ها و دستمال سفره ها را روی میز بچینند، حوله ها را تا کنند، گردگیری کنند، در مرتب کردن رختخواب خود کمک کنند، شیر بریزند و با یک جاروی کوچک زمین را جارو کنند. بنابراین می توانید با توجه به توانایی فرزندتان، از همین سنین اقدام به دادن وظایف خانه به آن ها کنید.
کارهای منزل از نظر والدین کارهایی کوچک و تکراری هستند که همیشه در خانه انجام می شوند، اما در نظر بسیاری ازکودکان این کارها بسیار مشکل و ناخوشایندند و معمولا با بحث و جدل های زیادی همراه است. برای واگذاری کارهای منزل به کودکان تان نکات زیر را در نظر بگیرید.
۱ – کودکان را دست کم نگیرید: اغلب والدین کارهایی را که کودکان قادر به انجام شان هستند پایین تر از حد واقعی در نظر می گیرند. آن ها حتی ممکن است کارهایی را برای کودکانشان انجام دهند که خود آن ها به خوبی قادر به انجامش هستند.
۲ – وظایفی را واگذار کنید که مناسب سن کودکان باشد: اگر وظیفه ای که به او می دهید برای سنش مشکل باشد، ناامید و دلزده خواهد شد. اما اگر کارها طوری باشند که کودک از عهده انجام آن ها به خوبی برآید، به این ترتیب تشویق می شود و می خواهد کارهای بیشتری انجام دهد.
۳ – به خاطر داشته باشید کلید کار «سادگی» است: کودکان خردسال عادت دارند به محدوده کوچکی توجه کنند. بنابراین انجام کارهایی را به او بسپارید که در یک محدوده کوچک باشد تا او را خسته نکند.
۴ – دقیقا مشخص کنید انتظار دارید چه کاری انجام دهد: در واقع به او نشان دهید چگونه این کار را انجام دهد.
۵ – تا جایی که ممکن است کارهای او را اصلاح نکنید: تصحیح کردن، ناخودآگاه این پیام را به کودک منتقل می کند که تلاشش به اندازه کافی خوب نبوده است. بنابراین به جای توجه به مقدار کاری که انجام داده است، به تلاشش توجه کنید و از سرزنش کردن او نیز بپرهیزید. سرزنش کردن سبب می شود کودک تصور کند هرگز نمی تواند شما را راضی نگه دارد بنابراین دست از تلاش بر می دارد. به یاد داشته باشید با گذشت زمان، کودک در کارهایش مهارت پیدا می کند، بر آن ها مسلط می شود و از عهده انجام کارها بهتر بر می آید.
۶ – به جای جملات منفی از جملات مثبت استفاده کنید: مثلا به جای «اگر لباس های مهمانی را در نیاوری…» از این عبارت استفاده کنید «اگر میخواهی بازی کنی اول باید لباس های مهمانی را در آوری.» بدین ترتیب اگر چند بار این جملات را تکرار کنید، انجام این کارها برای کودک به شکل عادت در می آید و دیگر نیازی نیست کارها را مرتب به او یادآوری کنید.
۷ – عواقب اشتباه یا سهل انگاری را بپذیرد: کودک باید از انتخاب خود درس بگیرد. بنابراین کاری کنید عواقب سهل انگاری یا اشتباهش را بپذیرد. به عنوان مثال اگر کودک از جمع کردن اسباب بازی هایش در اتاق پذیرایی سر باز می زند، اسباب بازی ها به مدت دو روز از دسترس او دور نگه داشته شوند، اگر لیوان شیر را می ریزد، به او دستمالی برای تمیز کردن داده شود یا اگر به خاطر اتلاف وقت سرویس را از دست می دهد، با اتوبوس به مدرسه برود.
۸ – در هر شرایطی خونسردی خود را حفظ کنید: بروز خشم و عصبانیت فقط کارها را دشوارتر می کند. اگر فرزندتان تمایل ندارد کاری را انجام دهد، به طور واضح و فقط یک بار دیگر کاری را که قرار بوده انجام دهد به او یادآوری کنید. بهتر است این یادآوری نیز همراه با شوخی باشد. مثلا بگویید «لباس های ریخته شده کف اتاق صدات می کنند. کی می خوای جواب شون رو بدی؟!» در مواقعی نیز که فرزندتان کارها را با شلوغ کاری انجام می دهد، به جای بروز خشم، برای او مشخص کنید این شلوغ کاری ها فقط برای یک بار قابل تحمل اند و برای بار دوم تنبیه در پی خواهند داشت.
۹ – تأکید کنید در قبال انجام کارهایش پاداشی دریافت نمی کند: کودک باید بداند مانند دیگر اعضای خانواده وظایفی دارد که باید انجام بدهد، بدون این که انتظار پاداشی داشته باشد. البته تشویق های کلامی را فراموش نکنید و رفتارهای پسندیده فرزندتان را جلوی خودش به زبان بیاورید. این کار باعث می شود با شور و شوق بیشتری دوباره آن کار را تکرار کند و در خاطرش ماندگار شود.
۱۰ – با همسرتان هماهنگ باشید: اگر تصمیمی گرفتید و از فرزندتان خواستید کاری را انجام بدهد، قاطعیت به خرج دهید و درباره قوانین خانه و انتظارات تان از کودک، به صورت شفاف و واضح با او صحبت کنید.
۱۱ – فراموش نکنید که خودتان الگوی خوبی برای آن ها باشید: اگر از فرزندتان می خواهید وسایلش را سر جایش بگذارد، خودتان باید در منزل این کار را انجام دهید و وسایل تان را دور و بر خانه پرت نکنید!
منبع : جام جم آنلاین
